Victoria Mas w swojej poruszającej powieści „Bal szalonych kobiet” przenosi czytelników do XIX-wiecznego Paryża, odsłaniając kulisy życia w słynnym szpitalu psychiatrycznym Salpêtrière. To miejsce, które na trwałe zapisało się w historii psychiatrii, było zarazem przestrzenią pełną bólu, milczenia i społecznego wykluczenia kobiet.
Akcja koncentruje się wokół dwóch bohaterek: Eugénie Cléry – młodej kobiety obdarzonej darem kontaktu ze zmarłymi, oraz Geneviève – doświadczonej pielęgniarki, od lat wiernej ideałom nauki, a jednocześnie lojalnej wobec systemu, który opierał się na bezwzględnym podporządkowaniu pacjentek. Spotkanie tych dwóch światów staje się punktem zwrotnym, zarówno w ich osobistych losach, jak i w sposobie postrzegania kobiecego cierpienia i głosu.
Jednym z kluczowych wątków powieści jest tytułowy „bal szalonych kobiet” – doroczne wydarzenie organizowane w okresie śródpościa, na które zapraszano paryską elitę. Pacjentki, przebrane w fantazyjne stroje, miały „bawić gości” – niczym egzotyczne osobliwości, wystawione na pokaz w formie społecznego spektaklu. Sceny te przypominają bardziej teatr okrucieństwa niż radosną zabawę i są symbolicznym komentarzem do tego, jak traktowano kobiety odbiegające od społecznych norm.
Victoria Mas podejmuje niezwykle istotny temat: w XIX wieku kobiety bardzo często trafiały do zakładów psychiatrycznych nie z powodu choroby, lecz za to, że były niewygodne – zbyt niezależne, zbyt emocjonalne, zbyt „inne”. Diagnozy stawiali wyłącznie mężczyźni. Przypadek Eugenie, która odważnie mówi o swoim wewnętrznym świecie, staje się alegorią milczących kobiet epoki.
Dyrektorem Salpêtrière był słynny neurolog, doktor Jean-Martin Charcot – uznawany za ojca współczesnej neurologii, ale w powieści ukazany jako człowiek zimny, skupiony na eksperymentach i pokazach hipnozy, ignorujący subiektywne doświadczenia swoich pacjentek. Kobiety w jego rękach stawały się obiektami badań, a nie osobami wymagającymi zrozumienia i opieki. Przykładem jest historia Louise – jednej z pacjentek – u której eksperymentalnie wywołano paraliż za pomocą hipnozy, bez refleksji nad konsekwencjami.
Powieść Mas to nie tylko krytyka systemu psychiatrycznego, ale również mocny głos sprzeciwu wobec patriarchatu i stygmatyzacji chorób psychicznych. W tle rozgrywa się dramatyczna opowieść o kobiecej solidarności, odwadze i pragnieniu wolności.
Znakomitym uzupełnieniem książki jest film „Bal szalonych kobiet” w reżyserii Mélanie Laurent, która również wcieliła się w postać Geneviève. Ekranizacja oddaje mroczną atmosferę powieści, a jednocześnie podkreśla jej emocjonalny i wizualny wymiar.
Warto również wspomnieć o filmie „Camille Claudel 1915” z rewelacyjną Juliette Binoche, ukazującym losy utalentowanej rzeźbiarki, która – podobnie jak wiele kobiet tamtej epoki – została zamknięta w zakładzie psychiatrycznym przez własną rodzinę. Przez ponad 30 lat nikt nie zechciał jej wysłuchać ani uwolnić, mimo że jej stan psychiczny nie wymagał izolacji. To poruszająca ilustracja bezsilności kobiet wobec systemu, który dawał pełnię władzy mężczyznom i instytucjom.
„Bal szalonych kobiet” to opowieść o niesprawiedliwości, uprzedmiotowieniu kobiet i o czasach, w których zamiast leczenia – izolowano i piętnowano. To również historia tych, które mimo wszystko miały odwagę mówić i walczyć o siebie.
Polecam tę książkę każdemu, kto interesuje się historią kobiet, psychiatrii, i pragnie spojrzeć na przeszłość nie tylko oczami faktów, ale też emocji i przeżyć.
