„Ponad ludzką miarę. Wspomnienia operowanych w Ravensbrück”

czerwca 20, 2022

„Ponad ludzką miarę. Wspomnienia operowanych w Ravensbrück”

Wydawnictwo: Książka i wiedza, 1968 r.

Autorki:

Wacława Andrzejak-Gnatowska, Maria Cabaj

,Stanisława Czajkowska-Bafia, Krystyna Czyż-Wilgatowa, Maria Grabowska (1907-1976), Helena Hegier-Rafalska, Stanisława Jabłońska, Maria Karczmarz-Łysakowska, Genowefa Kluczek-Kącka, Irena Krawczyk, Leokadia Kwiecińska, Stefania Łotocka, Pelagia Maćkowska, Stanisława Michalik, Eugenia Mikulska-Turowska, Janina Mitura-Futera, Stanisława Bielawska-Młodkowska, Maria Plater-Skassa, Izabela Rek-Koperowa, Zofia Stefaniak-Mrówczyńska

Wśród wielu książek dotyczących zbrodni II wojny światowej, „Ponad ludzką miarę. Wspomnienia operowanych w Ravensbrück” to pozycja szczególna. Nie fabularyzowana, nie przefiltrowana przez literacką estetykę, lecz brutalnie prawdziwa i wstrząsająca. Książka ta zawiera dwadzieścia relacji kobiet, więźniarek obozu Ravensbrück które stały się ofiarami pseudomedycznych eksperymentów prowadzonych przez nazistowskich lekarzy. To zbiór zapisanych głosów, które przez dekady były zbyt bolesne, zbyt niewygodne, by o nich mówić głośno. A jednak, trzeba było to powiedzieć. Trzeba było to usłyszeć.

Każda z opowieści to osobny dramat, widziany oczami kobiety wrzuconej w piekło niemieckiego obozu koncentracyjnego, której ciało potraktowano jak obiekt badań, jak żywą próbkę do testowania ran, zakażeń, zastrzyków. Lektura boli, wyczerpuje emocjonalnie i wręcz zmusza do przerw między rozdziałami, bo ilość cierpienia, jakie opisują bohaterki, przekracza ludzką wyobraźnię. I jak podkreślają one same, nic nie było bardziej przerażające niż całkowita bezsilność: odebranie godności, głosu, a nawet bólu jako czegoś należącego do nich samych.

Nie jest to książka do szybkiego przeczytania „na raz”. Nie da się jej „pochłonąć”. To publikacja, którą trzeba czytać z pokorą, w milczeniu, z szacunkiem wobec tych, które przeżyły i zdecydowały się podzielić swoją historią. Wymaga zatrzymania, refleksji i uważności. Wymaga odwagi, ale też daje coś niezwykle ważnego, świadomość, która staje się moralnym obowiązkiem każdego, kto sięga po tego typu świadectwa.

Autentyczność i prostota języka tych relacji sprawiają, że przekaz uderza ze zdwojoną siłą. To nie literatura, to pamięć, dokument ludzkiego cierpienia, który przetrwał. Nie są to opowieści o „bohaterskich przetrwaniach” w stylu popularnych powieści obozowych. To surowy i niewygodny zapis prawdy, której przez długi czas nikt nie chciał znać – ani po wojnie, ani nawet w Polsce Ludowej.

„Ponad ludzką miarę” to lektura obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć mechanizmy upodlenia, ale i niesamowitą siłę kobiet, które przeszły przez to piekło. Dla tych, którzy chcą poszerzyć wiedzę o Ravensbrück, obozie nieco mniej obecnym w zbiorowej pamięci niż Auschwitz ale równie zatrważającym.